Çocukluk çağında görülen hastalıklar ortasında genetik geçişli olanlar kıymetli bir yer tutuyor. Bilhassa ülkemizde akraba evliliklerinin fazla olması, genetik geçişli olan hematolojik hastalıklar, bağışıklık sistemi yetmezlikleri ve metabolik rahatsızlıkların daha fazla görülmesine neden oluyor. Farklı sistemleri ve organları tutan akut lösemiden, akdeniz anemisine, nöroblastomdan Multiple skleroza kadar birçok hastalığın kıymetli bir kısmı çocukluk çağında gerçekleştirilen Kemik İliği Nakli süreci ile tedavi edilebiliyor. Kemik iliği nakli sonrasında dikkat edilecek kurallar ise bu tedavinin muvaffakiyet bahtını yükseltiyor. Memorial Ankara Hastanesi Çocuk Hematoloji Kısmı ve Kemik İliği Nakli Merkezi’nden Prof. Dr. Bülent Barış Kuşkonmaz, kemik iliği nakli ve sonraki süreçte dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi verdi.
Kök hücre kaynağına nazaran farklılaşabiliyor
Kemik iliğinde bulunan ve kanın halli elemanları da denilen kan hücrelerini oluşturan kök hücreye hematopoetik (kan yapıcı) kök hücre, hematopoetik kök hücrelerin hastaya verilmesi sürecine ise hematopoetik kök hücre nakli denir. Kök hücre kaynağı olarak kemik iliği kullanılırsa kemik iliği nakli, periferik kan (damarlarımızda dolaşan kan) kullanılırsa periferik kök hücre nakli, kord kanı kullanılırsa kordon kanı nakli ismi verilir. Kemik iliği nakli öbür tedavi sistemleri ile tedavi edilemeyen yahut tedavi bahtı düşük olan çeşitli kanserler ve kanser dışı hastalıklarda yapılır.
Akraba evlilikleri hastalık riskini artırıyor
Ülkemizde akraba evliliği sık olduğu için genetik geçişli hematolojik hastalıklar, bağışıklık sistemi yetmezlikleri ve metabolik hastalıklar daha fazla görülmektedir. Bu hastalıkların bir kısmının tedavisi için de kemik iliği nakli yapılması gerekmektedir. Çocuklarda görülen; akut lösemiler üzere hematolojik kanserlerde, akdeniz anemisi, kalıtsal kemik iliği yetmezlikleri üzere güzel huylu hematolojik hastalıklarda, ağır kombine immünyetmezlik üzere kalıtsal bağışıklık sistemi yetmezliklerinde, nöroblastom, Hodgkin lenfoma üzere solid tümörlerde, Hurler sendromu üzere kalıtsal metabolizma hastalıkları ile Multiple skleroz üzere otoimmün hastalıklarda kemik iliği nakli tedavisi uygulanabilmektedir
Kemik iliği nakli cerrahi bir süreç değildir
Kemik iliği nakli öncesinde çocuk hastalara hazırlık rejimi olarak isimlendirilen, genel olarak 7-10 gün süren, kemoterapiyi ve bazen radyoterapiyi içeren bir tedavi uygulanır. Bunun temel iki emeli; kemik iliğinde hastaya ilişkin kök hücreleri ortadan kaldırarak vericinin sağlıklı kök hücreleri için yer açmak ve hasta bağışıklık sistemini baskılayarak verilecek sağlıklı kök hücrelerin reddedilmesini önlemektir. Kemik iliği nakli cerrahi bir süreç yahut ameliyat değildir. Toplanan kök hücreler hastaya damar yoluyla verilir. Nakil sürecinde enfeksiyon riskini en aza indirmek için hastalar özel odalarda kalmaktadır.
Kemik iliği nakli kök hücre bağışçılarında sıhhat problemine yol açmaz
Ülkemizde Kemik İliği Bankası Türkiye Kök Hücre Uyum Merkezi’ne başvuran gönüllülere öncelikle bulaşıcı, bağışıklık yahut enfeksiyon üzere hastalıkların denetimi yapılır. Sağlıklı şahıslar ortasından seçilen vericilerde, kök hücre toplama sürecinin yapıldığı bölgede birkaç gün süren süreksiz ağrı ve ilaçlara bağlı gelişen kemik ağrısı üzere hafif ağrılar hissedebilir. Bu şikayetlerin dışında vericilerde önemli bir sıhhat sorunu bildirilmemiştir. Önemli bir yan tesiri gösterilmemiş olan kök hücre bağışı ile birçok hastanın hayatının kurtarılabileceği unutulmamalıdır.
Çocuklarda nakil yapılan hastalık ve hastalık durumuna bağlı olarak nakil muvaffakiyet oranları ve uzun müddet ömür elde etme bahtı değişmektedir. Birtakım hastalıklarda (örneğin; aplastik anemi, beta talasemi) nakil muvaffakiyet oranı 80-90’ın üzerinde olabilirken, lösemilerde bu oran yaklaşık 70-80 dolaylarında olmaktadır.
Nakil sonrası beslenme önlemleri kesinlikle uygulanmalıdır
Nakil olan çocukların muhakkak bir mühlet bağışıklık sitemi zayıf olacağı için yiyeceklerden bulaşabilecek enfeksiyonlara karşı, hastanedeki beslenme önlemleri devam ettirilmelidir. Müsaade verilen yiyecekler ortasında; âlâ pişirilmiş etler ve sebzeler, pastörize edilmiş süt, süt eserleri ve meyve suları, portakal –muz üzere kalın kabuklu meyveler, kompostolar, paketlenmiş eserler, pişirme sırasında eklenmiş tuz ve baharatlar ile emniyetli marka yahut kaynatılmış sular bulunmaktadır. Yasak olan besinler ortasında ise çiğ ve pişmemiş besinler, pastörize olmayan eserler, üzüm-çilek üzere ince kabuklu meyveler, kuruyemişler, salamuralar ve paketsiz eserler yer almaktadır.
Nakil sonrası dikkat edilmesi gerekenler
Kemik iliği nakli sonrası birinci aylarda daha sık olmak üzere, hastalar yakından takip edilir. Nakil sonrası bağışıklık sisteminin olağana gelmesi vakit alırken, bilhassa enfeksiyon riskine dikkat edilmelidir. Bu kapsamda kemik iliği nakli olan hastaların dikkat etmesi gereken noktalar şu formdadır:
- Kişisel hijyene dikkat edilmeli (el yıkama, haftada en az iki defa banyo)
- Taburculuk sonrası yaşanacak konut yeterlice temizlenmeli
- Hasta başka bir odada kalmalı, duvarlar silinebilir boya ile boyanmalı
- Mümkün olduğunca ziyaretçi alınmamalı, alınmak durumunda kalınırsa ziyaretçiler az sayıda olması
- Güneşe çıkmadan evvel güneş esirgeyici krem sürülmeli
- Nakil sonrası 1 yıl deniz ve havuza girilmemeli
- Nakil sonrası bağışıklık sistemi olağan işlevini kazanana kadar konutta tadilat yaptırılmamalı
- Nakil sonrası çocuk en az 6 ay okula gönderilmemeli, konutta eğitime devam edilmeli
- Evde hayvan beslenmemeli ve hayvanlarla temas engellenmeli
- Canlı aşı yapılmış şahıslar ile yakın temasta bulunulmamalı
- Yünlü, naylon kıyafetler yerine pamuklu kıyafetler tercih edilmeli; yeni alınan kıyafetler giyilmeden evvel yıkanmalı
- Ev dışına çıkarılan çocuklara maske takılmalı
- Enfeksiyonu olan bireylerle temastan kaçınılmalı
- Kalabalık ortamlardan ve enfeksiyon riski yüksek olan ortamlardan kaçınılmalı
- Kemik iliği nakli olan çocuk hastalarda, önerilen aşı şemasına kesinlikle uyulmalı.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
