2019 yılının Aralık ayında Çin’de ortaya çıkan Covid-19 salgınının tüm dünyaya yayılması ile insan hayatı her istikametiyle olumsuz halde etkilendi. Hastalığı denetim altına alabilmek için Dünya ülkeleri çeşitli önlemleri alırken, mecburî kısıtlamalar ise ekonomik ezaları beraberinde getirdi. Milletlerarası seyahatlerin durdurulması, gümrük kapılarının kapatılması, sokağa çıkma kısıtlamaları sonrasında en büyük dezavantaj iktisadın temel taşlarından biri olan tüketime yansıdı. Talepte azalma yaşandığı üzere kısıtlamalar kapsamında üretim de yavaşlayarak, fabrikalar en az seviyede çalışarak durma noktasına geldi. Münasebetiyle iktisadın öteki temel taşı olan arz kanadında da önemli bir değişim kelam konusu oldu. Bu gelişmeler ışığında gerçek iktisat önemli bir küçülmeye yanlışsız gitmeye başladı. Fabrikaların olağandan daha az çalışması, insan hareketliliğinin azalması, tüketimin her bölümde belli oranlarda yavaşlaması bu çalışmada ilgilenilen husus olan emtia piyasalarına da tesir ederek kıymetli bir krize sebep oldu. Kısıtlamalar kalkmış olsa da Pandemi ne yazık ki devam etmekte ve emtia krizi de son yılların en büyük rekoruyla resmen çığ üzere büyüyerek devam etmekte. Sanayicilerin yaşayabileceği dar boğazı öngören EGİAD – Ege Genç İş İnsanları Derneği, tüm sivil toplum kuruluşlarının iştirakiyle “Emtia Krizi” ni masaya yatırdı. Toplantıya Yaşar Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Umut Halaç araştırma ve değerlendirmeleriyle konuk oldu.
Tedarik darboğazlarıyla rekora koşan emtia fiyatları, EGİAD’ın gündemine girerek, BASİFED, EGİFED, İZSİAD ve ESİAD’ın da iştirakiyle detaylı olarak değerlendirmeye alındı. Emtia, en son 2011 yılında harika döngüsünde görülen seviyeleri de aşarak, pandemiyle birlikte sarsılan iktisada bir sefer daha darbe vurdu. İmalat ve hizmet bölümünden gelen bilgiler, global ekonomik toparlanmanın darboğazlar ve emtia fiyatlarının enflasyonist baskılarına takılmaya başladığını gösterdi. Bahsin iş dünyası tarafından değerlendirildiği toplantının açılış konuşmasını yapan EGİAD İdare Konseyi Lideri Alp Avni Yelkenbiçer, Türkiye’nin en büyük ihracat pazarlarının bulunduğu Euro Bölgesi’nde, Çin’de, Asya genelinde ve ABD’de tüm üreticilerin birebir sıkıntıdan muzdarip olduğunu söyleyerek, tüm Dünya ülkelerinin emtia krizi ile karşı karşıya olduğunu lisana getirdi.
Domino Tesiri Üzere Kriz
Pandemi başından bu yana büyüyen arz darboğazları ve ona bağlı olarak emtia fiyatlarının 2011’den bu yana en yüksek seviyeye gelmesinin, global ekonomik toparlanmaya ayak bağı olduğuna dikkat çeken Yelkenbiçer, “Artan hammadde fiyatlarından çip üzere bileşenlerin eksikliğine, limanlardaki yoğunluklardan, lojistik bölümünde çalışan eleman yetersizliğine kadar tedarik zincirindeki ezalar global iktisadın önündeki en büyük problemlerden biri olmaya devam ediyor. Dünya genelinde Covid-19 virüsünün neden olduğu pandemide 2 yılı geride bırakıyor olacağız. 2020 yılı Mart-Nisan-Mayıs aylarında dünya virüse karşı kendini müdafaaya aldı. Konutlara kapandık, endüstride çarklar durdu. Haziran ayıyla birlikte çarklar tekrar dönmeye başlayınca arz, biriken talebe yetişemedi. Dünya’da arz-talep istikrarı sağlanamadı. İhracatçı ihraç edeceği eserleri üretmek için hammadde bulmakta zorluk yaşarken, bütün zorluklara karşın üretimini yaptığında da eserini göndermek için konteyner bulamadı. Konteyner bulduğunda ise astronomik navlun fiyatlarıyla karşı karşıya kaldı. Deniz nakliyecileri, pandemi devrinde daha karlı olduğu için Çin ve ABD sınırına ağırlaşırken, ABD’de de pandeminin ağır yaşanması nedeniyle limanlara ulaşan konteynerlerin ABD’nin içine dağılımı ve geri dönüşlerinde aksamalar yaşandı. Çin, dünya konteyner trafiğini kendi lehine bozacak adımları süratle attı. Bu da ticaretin ritmini bozdu. Tüm bu birbiri arkasına gelen olgular aslında domino tesiri üzere dünya ticaretine ket vurdu” dedi.
Emtia fiyatlarında önemli bir yükselişin olduğuna dikkat çeken Yelkenbiçer, “Trilyonlarca dolarlık hükümet teşvikleri ve dünyanın en büyük hammadde tüketicisi Çin’den gelen talebin de yardımıyla emtia fiyatlarında güçlü bir yükseliş var. Analistlere nazaran bu emtiada 19’uncu yüzyıldan bu yana 5’inci yükseliş tipinin başlangıcı” dedi.
Yaşar Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Umut Halaç ise, konuşmasına krizin hem hastalık hem merhem olabileceğini belirterek başladı. Emtia krizinin en önemli nedenlerini Dünya ve Türkiye açısından maddeleyerek özetledi. Halaç şu halde konuştu: “Dünya açısından baktığımızda emtia krizinin nedenleri; pandemi, pandemi sonrası seçilen iktisat siyasetleri, kuraklık, lojistik hizmetlerinde aksamalardır. Türkiye açısından baktığımızda ise, tercih edilen iktisat siyasetleri, döviz kuru hareketliliği, enflasyonist baskılar olarak sıralanabilir” dedi. Fiyat artışlarının alıcıları stok yapmaya yönlendirdiğini, bununla birlikte finansman kaynağı meselesinin ortaya çıktığına dikkat çeken Halaç, “Arz eksikliğinden, döviz kuru değişikliklerinden, ticari rotaların değişmesinden ve iş yapış biçimlerinin farklılaşmasından ötürü büyük sorunlar yaşanmakta. Bu ıstırapların da kısa vadede düzelmeyeceği görülmekte. Türkiye’nin durumunu Bağımlı Finansallaşmayla açıklanabilir. 2021’i Türkiye açısından bugünkü performansı ile tekrar de yüzde 5 – 5.5 büyüme oranıyla tamamlayabileceğini söyleyebiliriz. Bu büyüme 2022’nin birinci çeyreğinde de gerçekleşebilir lakin ikinci çeyrekten itibaren hem enflasyon hem sakinlikle karşılaşabiliriz. Ülkemizde kriz stratejisinin belirlenmesinin formu değişti. Daha kısa vadeli siyasetlerle sıkıntılara yaklaşılır olduk ki bu hiç âlâ bir şey değil. Tek çıkışın ekonomik büyüme olduğu düşünülmekte. Ekonomik büyüme adil dağıtılmadığı sürece herkesin başına kaygı olabilir” dedi.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı