Yeme bozukluğu, sıhhatsiz beslenme alışkanlıklarından çok daha önemli bir sıkıntıdır. Besinlerin hakikat ve vaktinde kullanımını denetim edememe durumu olan bu sıhhat sorunu, psikolojik ve tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur.
Amerika Birleşik Devletleri’nde her yaştan 20 milyon bayan ve 10 milyon erkeğe hekimler tarafından yeme bozukluğu teşhisi konmuştur. Türkiye’de hastalığın resmi istatistikleri yoktur. Yeme bozuklukları her cinsiyetten ve yaştan insanı etkilese de, ergenlerde ve bayanlarda sorun yaşama mümkünlüğü daha yüksektir. Her 8 gençten 1’inin 20 yaşına kadar en az bir yeme bozukluğu yaşadığı iddia edilmektedir.
YEME BOZUKLUKLARI BELİRTİLERİ
Ağır olaylarda yeme bozuklukları önemli sıhhat sonuçlarına neden olabilir ve tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilir. Yeme bozukluğu yaşayan şahıslarda çok çeşitli belirtiler ortaya çıkabilir. Bunların birden fazla, şiddetli besin kısıtlaması, tıkınırcasına yeme yahut yenen besin için ‘ceza’ olarak kusma ve çok antrenman üzere davranışları içerir.
Nihai teşhis, sorunu kapsamlı bir biçimde göz önünde bulundurarak yalnızca bir uzman tarafından yapılacaktır. Aşağıdaki belirtilere dikkat edin:
– Daha da fazla kilo verme isteğinin art planına karşı çok hassasiyet,
– Şiddetli kilo alma korkusu,
– Yemek yemeyi uzun müddetli reddetme,
– Sık yorucu antrenmanlar,
– Yiyecekleri uygunsuz yerlerde (örneğin bir yastığın altında) saklamaya çalışmak,
– ‘Temizleme’ uygulamaları; lavmanlar, kusma,
– Tabip reçetesi olmadan müshil ve diüretik kullanımı,
– Tatlarda keskin bir değişiklik, sıra dışı eserlerin kullanımı (örneğin, çiğ makarna),
– Daima çok yeme, olağandan daha sık yeme,
– Diyetler için faal tutku, katı diyet kurallarına bağlılık, bunlardan sapma durumunda suçluluk duygusu.
YEME BOZUKLUKLARI TÜRLERİ
Bazen bir bozukluk tıpkı anda birçok farklı çeşit içerebilir. Fakat standart sınıflandırma aşağıdaki yeme bozuklukları çeşitlerini içerir:
Anoreksiya
Aç hissederken bile yemek yemeyi reddetme, katı kısıtlamalar, görünümün bozulması, beden kitle indeksinin zati olağanın değerli ölçüde altında olmasına karşın kilo vermeniz gerektiğine dair inanç genel olarak anoreksiyayı tanımlar. Anoreksiyanın birinci basamakları ayakta tedavi için uygundur, lakin bir kişinin artık kendi başına yiyemediği ve metabolizmanın bozulduğu önemli olaylar hastanede izlenir.
Bulimia
Hastanın, denetimsiz çok yemeye yol açan şiddetli açlık nöbetleri yaşadığı yeme bozukluğu cinsidir. Kişi fazla kilo almaktan korktuğu için kasıtlı olarak kusar. Birinci bulimia çoklukla anksiyete ve depresyon tarafından tetiklenir, gelecekte hasta şuurlu olarak çok yemeyi ve sonraki prosedürleri planlar.
Kompulsif Çok Yeme
Aşırı beslenme dileğidir. Yiyeceklerde rastgele bir kısıtlama yoktur, kişi çoklukla gerilime yahut makûs bir ruh haline saplanır ve ayrıyeten tartıdaki sayıalr ve görünümü hakkında endişelenir. Bu tip hastalar çoklukla aşırı kiloludur.
Atipik Yeme Bozuklukları
Atipik anoreksiya nervoza, bozukluğun tüm semptomlarını içerir, fakat kilo kaybı yoktur. Atipik bulimia nervoza paroksismaldir (Ani ve süreksiz krizler halinde gelen) ve nöbet devirleri vardır. Atipik çok yeme her vakit olmayabilir, lakin periyotlarda, örneğin yalnızca geceleri olabilir.
Başka, daha az besbelli yeme bozuklukları da vardır. Örneğin, ortoreksiya, yalnızca sağlıklı yiyecekleri gerçek yemeye yönelik saplantılı bir istektir. Yahut pikacism, ekseriyetle yenmeyen bir şey yeme dileğidir.
YEME BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ
Yeme bozuklukları birçok faktörden kaynaklanabilir. Bunlardan biri genetiktir. Doğumda ayrılan ve farklı aileler tarafından evlat edinilen ikizlerin çalışmaları, yeme bozuklukluklarının kalıtsal olabileceğini göstermiştir. Bir ikizde yeme bozukluğu gelişirse, oburunun bunu geliştirme riski ortalama olarak yüzde 50 daha fazladır. Öteki bir neden, karakter ve ruhun özellikleridir. Nevrotizm, mükemmeliyetçilik ve dürtüsellik, ekseriyetle yeme bozukluğu geliştirme riski yüksek olan üç kişilik özelliğidir.
Önemli (ve birçok durumda ana) bir rol toplumsal baskı tarafından oynanır. Zayıflık eğilimleri, medyanın bu cins ülküleri besleyen tesiri çok büyük etkenlerdir. Kimi yeme bozuklukları, zayıf bedenlerin ölçüt olarak kabul edilmediği kültürlerde neredeyse yoktur.
Ayrıca beyin yapısındaki farklılıklar da yeme bozuklukları gelişiminde rol oynayabiliyor. Faktörler, beyne bilgi ileten serotonin ve dopamin düzeyleridir. Ayrıyeten, bir kişinin faaliyetinin kapsamı değerli olabilir. Örneğin ince bir bedenin değerli bir bileşen olduğu dansçılarda yahut modellerde yeme bozuklukları sık sık görülür.
YEME BOZUKLUKLARINDAN KURTULMANIN YOLLARI
Yeme bozuklukları yalnızca ‘yeme sorunları’ değildir. Kabul edilmelidir ki yeme bozuklukları çok büyük bir sıhhat meselesidir. Ve çoğunlukla, yeme bozukluğunun kendisinden değil, birleşik sonuçlardan doğan sıhhat problemleri, kişiyi vefata kadar götürebilir.
İnsanlara örneğin anoreksi teşhisi konan hastanelere bakarsak, onların en değerli bileşeni hayata döndürmedir. Bu tanıyı alan beşerler çok nadiren kendi başlarına uzmanlara başvurdukları için, bir ambulansla hastaneye kaldırılır.
Yeme bozuklukları, öbür hastalık çeşitleri ile alakalı bir göçmen bozukluktur. Örneğin, hayatının bir periyodunda kişi tıkınırcasına yeme bozukluğu yaşayabilir ve bu daha sonra yavaş yavaş bulimiaya dönüşür. Ve tüm bunlara depresyon ve bir çeşit Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) eşlik edebilir. Anoreksiya hakkında konuşursak, çok uzun sürmez. Beden, şiddetli yorgunluktan süratle teslim olacaktır.
Yeme bozukluklarını tedavi etmek için birden fazla uzmana muhtaçlık vardır, bu nedenle uzman kliniklerle irtibata geçmek daha yeterlidir. Bir beslenme uzmanı, kardiyolog, endokrinolog, gastroenterolog, psikiyatrist ve psikolog tedaviye eşlik eder. Alışılmış ki, tedavi genel klinik tabloya bağlıdır.
Yeme bozukluğu, göz rengi üzere yüzde 58-80 genetik olarak belirlenir. Bu beynin özel bir yapısıdır. Rastgele bir müdahale olmadan göz rengini değiştirebilir miyiz? Bu durumu da genetik olarak değiştirmek imkansızdır lakin onunla ahenk sağlamak tedavi için çok büyük bir adım olabilir. Yeme bozukluklarını tedavi eden uzmanların kişinin özelliğini değiştirme maksadı yoktur, daha kıymetli ve gerçekçi bir misyonla karşı karşıyadır: Hastaya bu türlü bir bilhassa yaşamayı öğretmek.
Yeme bozukluklarını düzeltmedeki en değerli şey, tipi ne olursa olsun, anoreksiya yahut tıkınırcasına yeme bozukluğu olsun, yeme nizamını eski haline getirmektir. Yeme bozukluklarını düzeltmenin ne kadar süreceği, ciddiyetine ve klinik tabloya bağlıdır. Yeme nizamı bir kere eski haline getirildikten sonra, bağlantılı sorunlar çözülür, zira yeme bozuklukları sıklıkla başka bozukluklarla birlikte ilerler ve onlar da göz arkası edilmemelidir.
En kıymetli şey, kişinin neden bu noktaya geldiğini, hayatındaki ölçeklerde bu çeşit sayıları kabul etmeye hangi anda başladığını ve neden onun için bu kadar değerli hale geldiğini anlamaktır.
YEME BOZUKLUKLARI NASIL ÖNLENİR?
Yaygın belirtilere ek olarak, yeme bozukluğu yaşayan kişinin öteki sıkıntıları da vardır:
– Artan yorgunluk,
– Saç kaybı,
– Bayanlarda adet döngüsünün bozulması,
– Azalmış libido,
– Ses kısıklığı,
– Çocuklarda ve ergenlerde büyüme ve gelişme geriliği,
– Reflü.
Listelenen belirtilerden bir yahut birkaçını kendinizde ve sevdiklerinizde fark ederseniz panik yapmayın. Bir uzmana danışmak her vakit mantıklıdır, zira tıpkı belirtiler farklı hastalıkları da gösterebilir. Bir yeme bozukluğundan şüpheleniyorsanız, kişinin ömür stiline dikkat edin. Onunla bunun hakkında konuşmaya çalışın, yanlışsız diyeti tekrar oluşturmayı teklif edin ve gerekirse bir uzmana danışın.
Kendiniz hakkında ‘fazla kiloluyum ve bu normal’ demeyin, bu türlü bir fikir yalnızca ziyan verebilir. Bir kişi kendi vücut imajıyla ilgili meselelerden telaş duyduğunda, öbür bir şeye odaklanması zordur.
Olumsuz bir vücut imajı çoklukla kendisiyle değil, örneğin makûs bir ruh hali ile ilişkilendirilir. Tartışmalar, gerilim, suçluluk ve depresyon hisleri bilinçsizce kendinize ve bedeninize yansıtılabilir. Bu yüzden, geriliminiz nedeniyle vücut imajınızı olumsuz görebilir ve takıntı haline getirerek yeme bozukluğu geliştirebilirsiniz.
UZMAN TAVSİYESİ
Beslenme ve Diyet Uzmanı Serkan Sıtkı Şahin, yeme bozuklukları hakkında şu tavsiyelerde bulundu:
Yeme bozukluklarının düzeltilmesinde aile ve yakın etraf büyük değer taşımaktadır. Sevilen kişinin reddetmeyeceği halde yardım teklif edin. Kişi korkutulmamalı, tehdit yahut manipüle edilmemelidir. Açıklığa kavuşturmanız gerekiyor; bir sorun var, kayıtsız değilsiniz ve onu çözmeye, yardım etmeye hazırsınız. Profesyonel yardım sunun ve değerlerini belirtin. Diş tabibini görmezden gelerek dişlerinizi kendi başınıza tedavi etmemeniz gerektiği üzere, yeme bozuklukları durumunda da uzmanlara güvenmelisiniz. Bir kişinin yardıma gereksinimi varsa, uzmanlar yanlışsız tarafta gidişata yardımcı olacaktır.
Tabii ki, yeme bozuklukları görünüşleriyle tanımlanabilir, fakat her vakit değil. Birinci basamaklarda nadiren fark edilirler, ayrıyeten onlar hakkında pek konuşulmaz. Bulimia olan bir kişi, sindirim sistemi yetmezliği nedeniyle bir uzmana başvurursa, bulimia olduğunu söylemesi pek muhtemel değildir. Çok yeme bozukluğu olan bir kişi bir endokrinologa başvurduğunda, denetimsiz iştah atakları hakkında konuşmaz, yalnızca çok kilonun varlığını söyler. Kendinizde yeme bozukluğu belirtileri fark ederseniz, beklemenize gerek yoktur, en kısa vakitte bir uzmana başvurmanız gerekir.
Yeme bozukluklarının tüm şiddeti için korkutucu olan şey bozukluğun kendisi değil, tedavi eksikliğidir. Olumsuz sonuçların birçok, tam olarak insanların vaktinde yardım aramaya vakitlerinin olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu yüzden, belirtileri fark ederseniz gecikmeden kesinlikle bir uzmana başvurun.
