Tarihin eski, dolambaçlı yollarında birbirinden enteresan, tuhaf olayların olduğu bir vakıa.
Hatta bunların bazıları tam manasıyla cehalet ve saçmalık yüklü.
Bir vakitler; evvel Avrupa ülkelerinde, sonrasında ise Amerika Birleşik Devletleri’nde domatesin zehirli zannedilmesi de tarihin en absürd işlerinden birisiydi.
İTALYAN “BİLİM ADAMI” ESKİ AHİT’İ YANLIŞ ANLAYINCA
Bu tuhaf öykünün kökeninde, İtalyan bitki uzmanı Pietro Andrae Matthioli’nin, Eski Ahit’teki yiyeceklerle ilgili bir kısmı yanlış anlayıp, yorumlamasından kaynaklanmıştı.Domates, Amerika kıtasında Aztek ve Maya ile kimi doğu ülkelerinin mutfaklarında uzun asırlardır bulunmasına karşın Batı’da 1500’lerden itibaren görülmeye başlamıştı.
Matthioli ise o yıllarda yazdığı kitabında, Eski Ahit’te pek de uygun bahsedilmeyen “adam otu, altın elma ve it üzümü” familyasına domatesi de katarak eleştirel bir lisan kullanmıştı. Birebir bitki uzmanı, patlıcanı da zehirli yiyecekler ortasında saymıştı.
Keşifler periyodunda birtakım Batılı denizciler Aztek ve Maya bölgelerinde gördükleri domatesi 1500’lerin başlarından itibaren “Yaşlı Kıta”ya getirmişlerdi fakat “süs bitkisi” olarak.
Avrupa’da domates uzun müddet park ve bahçelerde başka süs bitkileriyle birlikte yetiştirilir, park estetiği için kullanılırdı. Birçok Avrupa sarayında da domates /zehirli elma”, bahçıvanların saray bahçelerini süslemek için kullandıkları bir bitkiydi.
İŞİN ASLI KURŞUN İÇERİĞİ YÜKSEK TABAKLAR
Domatesin “yanlış anlamalarla” başlayan Avrupa’daki yaşantısı, bir mühlet sonra diğer bir yanlış manaya ile daha da karmaşık hale gelecekti. Batılı aristokratlar her şeye karşın domatesi yemeye başlamışlardı.
Domates, çiğ olarak salatada kullanıldığı üzere yemeklere de girer olmuştu. Lakin halk ortasında “zenginlerin domates yedikten sonra öldükleri” yollu şayialar yaygınlaşıyordu.
Aslında yavaş yavaş yoksullar de domatese alışıyordu ancak söylentilerden sonra bu yiyecek tekrar istenmeyenler kategorisine girmişti.
İşin ilginci, dar gelirliler de domates yemesine karşın onların ortasında “domates yüzünden ölümler” görülmüyordu.
Çünkü olay bambaşkaydı… İşin aslı, varlıklı Avrupalıarın kurşun içeriği yüksek kalaylı tabaklar kullanmasıydı. Asiditesi çok yüksek olan domates, sofraya gelen kalaylı tabaktaki kurşunla etkileşime girince, sızan kurşun birçok aristokratın sıhhatini bozuyor, hatta yüklenilen aşır kurşun nedeniyle vefatlar görülüyordu. Yoksulların “böyle bir derdi” yoktu, çünkü onların sık sık kalaylanması gereken kıymetli yemek kadroları yoktu. O dönemin bilgileriyle domates asidi ile kalaylı tabaklardan sızan kurşun ilişkisini kurmak da mümkün olmadığından zavallı domates günah keçisi ilan edilmişti.
DOMATES AMERİKA’DA DA YANLIŞ ANLAŞILDI
“Suçlanan yiyecek domates”in Amerika kıtasındaki Avrupalılar nezdinde yeniden talihsizlikler yaşayacaktı. Yeni kıtada 17’inci asırdan sayıları artan kolonilerde domatese yine aralı durulmasında bu kere da bir berberin tesiri olacaktı. Bir “berber-cerrah” olan John Gerard, bitki bilimindeki birtakım sözleri yanlış anlayıp, yanlış aktarınca domates bir defa daha “zehirli gıdalar” kategorisinde yer alacaktı.
Gerard, çürümüşlerinden yaptığı müşahedelerle domates için, “Acı ve kokuşmuş bir lezzet” diyordu. Domatesin Amerika’daki günlerinde ayrıyeten, bir solucanın domatesi zehirlemesinden kaynaklanan yeni bir yanlış manaya daha ortaya çıkmıştı. Buna nazaran, bir solucan domatesi etkiliyordu.
Oysa solucan, patates yahut patlıcana musallat olursa etkileşimini bu yiyeceklerde de gösteriyordu. New York’ta Dr. Fuller isminde bir adam da domatese musallat olan solucan için “bir çıngıraklı yılan kadar zehirli” diyordu. Bitki uzmanı Benjamin Walsh, her ne kadar, “Bu solucanın bir pire kadar bile ziyanı yok” dese de kendisine kulak asan olmuyordu.
MEYDANDA BİR SEPET DOMATES YEDİ, “BAKIN BİR ŞEY OLMADI” DEDİ
Domatesin makus talihinin değişmesi ise “Albay Johnson”un teşebbüsüyle gerçekleşecekti. Çiftçi, bahçıvan, tarihçi, yargıç ve asker olan Robert Gibbon Johnson (1771 – 1850), evresinde yeniden tavan yapan “domates zehirlidir” kent efsanesine artık bir son vermek istemişti.
New Jersey Bahçıvanlık Derneği’nin başkanlığını da yürütenJohnson, 28 Haziran 1820’de Old Salem County Adliye Sarayı’na giderek, düşünüldüğü üzere zehirli olmadıklarını göstermek için halka açık bir formda bir sepet domates yemişti. Johnson’un gösterisini izlemek için iki bine yakın kişi meydana toplanmıştı.
Albay Johnson, domates yemeye başlamadan evvel domatesin tarihi üzerine bir konuşma yapmıştı. Robert Gibbon Johnson daha sonra küçük sepetindeki bütün domatesleri yemişti. Halk, heyecanla kendisini seyrediyor, ortalarında “Yiyor lakin bir şey olmuyor” diye hararetli hararetli konuşuyorlardı.
Albay Johnson, sepetindeki son domatesi de yediğinde kalabalıktan “Yaptı, yaptı ve o hala hayatta” sesleri yükselmişti. Johnson da kalabalığa, “Gördünüz işte, bir şey olmuyor” diye seslenmişti. Robert Gibbon Johnson’un bu gösterisinin akabinde domates Amerika Birleşik Devletleri’nde tanınan bir yiyecek olmuştu.
