İlk etapta tüketiciler, evvelden satın aldıkları çeşitlerini iptal edebilmek için tıp operatörlerinin kapısını çaldı. Çeşitlerinin iptalini talep edip, ödedikleri paraları da geri istediler. Tüketici tarafından bakınca global salgından korunmak için seyahatlerini iptal etmek en mantıklı adımlar ortasında görülüyor. Lakin şirket tarafından bakıldığında ise ticaretini devam ettirebilmesi ya da virüs öncesinde çektikleri banka kredilerini ödeyebilmesi için işine devam edebilmesi gerekiyor. Burada şirket sahiplerinden, ticari faaliyet yürütenlerden gelen soruların başında ise şu yer alıyor:
Eğer pandemi ilanı tüketici için zorlayan sebep ise ticari faaliyet yapanlar için de zorlayıcı sebep olmaz mı? Yani ‘ben bir çeşit satıyorsam ya da virüs sebebiyle hammaddeye ulaşıp üretim yapamıyorsam, ticari faaliyetleri mi devam ettiremiyorsam bankaya borcumu nasıl ödeyeceğim? Bu kritik soruları işin uzmanı avukatlara sorduk. Ortak nokta tüketici için zorlayıcı sebep olan bir münasebetin, şirketler için de birebir olacağı fakat bankalarla bağlarının farklı ilerleyebileceğini tabir ettiler. Bankalara olan kredi borcunun ödenmemesi üzere bir durumun uzun yıllar sürecek mahkeme süreçlerini ortaya çıkaracağını belirten uzmanlar, “Devlet ya da Bankalar Birliği bu noktada devreye girerek virüsten etkilenen şirketlere 6 ay ya da 1 yıl ödeme ertelemesi kararı alabilir. Bu da şirketleri rahatlatacaktır. Şayet iş dava sürecine sarfiyat ve şirketler bankalara dava açarsa iş sonuçlanıncaya kadar çok vahim durumlar ortaya çıkabilir” sözlerini kullandı. İşte avukatların görüşleri…
PANDEMİ İLANI ZORLAYICI SEBEP DEĞİL
Avukat Melek Elden Aydın: Türk Borçlar Kanunu’nda bir tarifi olmayan zorlayıcı sebep, Yargıtay içtihatlarına nazaran : Borçlunun faaliyet ve işletmesi dışında meydana gelen, genel bir davranış normunun yahut borcun ihlâline mutlak ve kaçınılmaz bir biçimde yol açan, öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan harika bir olaydır. Bu manada sarsıntı, sel, yangın, salgın hastalık üzere doğal afetler zorlayıcı sebep sayılır. Yargıtay içtihatlarına nazaran yalnızca doğal olaylar değil, toplumsal, hukuksal yahut beşere bağlı beşeri bir olay da zorlayıcı sebep olabilir. Mesela Yargıtay ihraç-ithal yasaklamalarını zorlayan sebep saymıştır. Zorlayan sebebin varlığını ve borcu ifa etmenin imkansızlığının bu sebepten ileri geldiğini ispat eden borçlunun borcu sona erer. Öteki bir anlatımla, evvel bir zorlayıcı sebep olmalı ve zorlayan sebep sayılan bu olay ile borcun yerine getirilememesi ortasında bir sebep-sonuç bağlantısı bulunmalıdır. Zorlayan sebep, kusurdan uzak, sezilemeyen, karşı konulamayan gerçek bir olay olmalıdır. Buna nazaran, gerçekleşmiş bir sarsıntı bir zorlayan sebep iken, sarsıntı olabilir beklentisi bir zorlayan sebep değildir. Dünya Sıhhat Örgütü’nün koronavirüs pandemik olarak tanımlaması tehdidin globalleştiğini vurgulamak için yapılmış olup gerçekleştiğini göstermez. Salt tehdidin boyutuna ait yapılan bu açıklamanın tüzel olarak bir zorlayıcı sebep sayılamayacağı görüşündeyim. Aslında, borçlu mal varlığından yahut diğerlerinden kredi (borç) almak suretiyle para borcunu ödeme imkanına her vakit sahip olduğundan, para borçlarında ifa imkansızlığı da kelam konusu olamaz.
İFLASLAR OLMADAN TEDBİR ALINMALI
Avukat Uğur Poyraz: Çok alışık olunmayan bir durumla karşı karşıyayız. Zorlayıcı sebep telafisi olmayan bir durum için kullanılır. Tüketiciler, pandemi durumunu haklı olarak zorlayan sebep olarak kullanıyor. Lakin şirketler tüketicilere ödeme yaparken kendileri sıkıntı durumda kalıyor. Bu durum üstten aşağıya tüm ödemeleri ve sistemleri etkiliyor. Hükümettin devreye girerek bu durumdaki işyerni muhafaza altına alması gerekiyor. Yani kredilerin ertelenmesi ya da makul halde yine vadelendirilmesi için bir karar alınabilir. 6 ay ya da 1 yıl ödeme ertlemeleri düşünülebilir. İşyeri sahibi virüsten etkilense dahi bunu zorlayan sebep göstererek kredinin iptalini isteyemez. İstese de banka bunu kabul etmez. Süreç mahkemeye taşınır. Bu da çok uzun yıllar sürer. Karar çıkana kadar şirket iflas eder alınacak olumlu bir sonucun da pek bir manası olmaz. Şirketin iflası beraberinde çok daha fazla kişiyi etkilemiş olur.
İŞTEN ÇIKARILAN İÇİN DE YAPILANDIRMA PLANLANMALI
Avukat Şevket Çelik: Teknik olarak bakıldığında zorlayıcı sebep olması için Cumhurbaşkanlığı’nın bir kararnamesi olması gerekiyor. Zorlayıcı sebep, salgın, grev, iç savaş ve inanılmaz hal üzere durumları içerir. Bu son yaşanan durumda da bana nazaran virüsten etkilenen şirketlere bankaların kredileri yine yapılandırma ya da öteleme talihi vermesi gerekiyor. Şayet bir çalışan virüsten etkilenen bir işyerinden haklarını almadan kovulduysa ve bir bankaya kredi borcu bulunuyorsa yaşadığı durumu bankaya bildirmeli. Banka da tıpkı şirketlere yaptığı üzere ferdî tüketiciye de yapılandırma yahut öteleme uygulamalı.