Hindistan’daki buzul felaketinin akabinde bir küme bilim insanı dün hava yoluyla bölgeye giderek incelemeler yaptı. Grup sözcüsü LK Sinha, Hindistan medyasına, “Görünüşe bakılırsa ana buzuldan çıkıntı yapan bir kesim kırılıp vadiye iniyor. Vadide bir göl oluşturuyor. Göl daha sonra taşarak hasara neden oluyor” dedi.
Bilim insanları buzulların kış aylarında kırılmasının çok ender bir olay olduğunu da kelamlarına ekledi. Fakat daha evvel yapılan açıklamada, bölgede önümüzdeki yıllarda global ısınma kaynaklı buzul erimelerinin büyük sıkıntılar doğurabileceğine dair ikazlar yapılmıştı. Hatta 2019 yılında yayımlanan bir araştırmada Himalayalar’daki buzulların “alarm verici bir hızla” eridiği konusunda bütün dünya uyarılmıştı. Dahası lokal uzmanlar ve aktivistler bölgede günden güne artan baraj ve hidroelektrik santral inşaatlarının ekolojiye ziyan verdiğini ve fevkalâde hava olaylarına yol açtığını belirtiyor.
Bu elbette fecî bir durum ve bölge halkı büyük tehdit altında. Lakin buzulların erimesi yalnızca o bölgede yaşayanları değil, dünyanın genelini birçok farklı açıdan tehdit ediyor. Bunlardan bir tanesi de buzul bölgelerindeki donmuş topraklarda yaşayan çok eski çağlardan kalmış virüsler.
BUZULLAR ERİYOR, VİRÜSLER CANLANIYOR
Bilim beşerlerine nazaran, buzul bölgelerindeki donmuş topraklar, soğuk, karanlık ve oksijensiz ortamlar. Yapılan araştırmalar toprağın bu halinin, mikrop ve virüslerin yayılmasının ve insanlara bulaşmasının önünde bir kalkan misyonu gördüğüne işaret ediyor. Bu işin güzel tarafı… İşin berbatı ise bu şartlarda birtakım mikroskobik canlılar yüzyıllar boyunca ölmeden uyku halinde kalabiliyor. Durum bu türlü olunca akıllarda “İnsanlara ve hayvanlara hastalık bulaştırabilecek virüsler, geçmişte salgın hastalıklara yol açmış olanlar da dâhil, bu katmanda canlı kalmış olabilir mi?” sorusu doğuyor.
Örneğin 2005’te ABD’de yapılan bir çalışmada, NASA araştırmacıları Alaska’da 32 bin yıl boyunca donmuş halde bulunan bir gölette bulunan bir bakteriyi canlandırmayı başardı. Kürklü mamutların yaşadığı periyoda ilişkin olan bu bakterinin buzlar çözüldükten sonra hiçbir şey olmamış üzere hayatına devam ettiği görüldü. İki yıl sonra da Antarktika’da buzulların altında donmuş, 8 milyon yaşındaki bir bakteri tekrar hayata döndürüldü. Birebir çalışmada 100 bin yıllık buzda bulunan bakteriler de canlandırıldı.
Biraz daha yakın bir tarihe gidecek olursak 2014’te bu defa Sibirya’da önemli gelişmeler oldu. Sonuçları bilim mecmuası PNAS’ta yayımlanan araştırmada, 30 metre derinlikte 30 bin yıllık iki virüs (dev virüsler sınıfına ilişkin Pithovirus sibericum ve Mollivirus sibericum) canlandırıldı. Fransa’da bulunan Aix-Marseille Üniversitesi’nin Ulusal Bilimsel Araştırmalar Merkezi’nde vazifeli Prof. Jean-Michel Claverie, hususla ilgili olarak, “İlk kere bu kadar uzun bir mühlet sonra bulunan bir virüsün hâlâ bulaşıcı olduğunu gördük” diye konuştu. Buzul altındaki virüslerle ilgili önemli araştırmaları olan Fransa Ulusal Bilimsel Araştırmalar Merkezi’nden Dr. Chantal Abergel ise BBC’ye verdiği bir röportajda “Sibirya buzullarının derinliklerinde daha tehlikeli patojenler bulunabilir” ikazını yaptı.
Bahisle ilgili kimi araştırmacılar Alaska’nın tundralarında 1918 İspanyol gribi virüsünün kalıntılarının bulduğunu söylüyorlar. Hıyarcıklı veba ve çiçek virüslerinin de Sibirya’da gömülü olma ihtimali üzerine duruyorlar ve çalışmalar hâlâ devam ediyor. En son ABD’li ve Çinli bilim insanlarının Tibet Platosu’nda 15 bin yıl evvel donmuş bir su birikintisinde yaptığı ortak yaptığı araştırmada 28’i daha evvel keşfedilmemiş pek çok antik virüs keşfedildi.
VİRÜSLERDEN EVVEL METAN GAZI TEHDİDİ
Tüm çalışmalar gösteriyor ki donmuş toprak katmanı içinde etkisiz duran bakteri ve virüsler, iklim değişikliği ile ısınan yeryüzünde potansiyel bir tehdit. Lakin buzulların erimesinin getireceği çok daha büyük sonuçlar var. Bilhassa kutuplara yakın bölgelerde binlerce yıldır çürüyen bitki köklerinin yarattığı metan gazının atmosfere salımı çok daha acil bir sorun.
Boğaziçi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Kısmı öğretim üyesi ve üniversitenin İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi müdürü Prof. Dr. Levent Kurnaz metan gazı ile ilgili Hurriyet.com.tr’ye kıymetli bilgiler verdi.
“Kutuplar hakkında bilmemiz gereken virüslerden daha tehlikeli şeyler var” diyen Prof. Dr. Kurnaz, “Sibirya’da toprağın 2-5 metre altında binlerce yıldır çürüyerek metan gazı oluşturmuş bitki kökleri var. Toprak ve içerikteki su donmuş olduğundan dolayı atmosfere çıkamıyorlar. Atmosfere çıkacak olurlarsa, bu yüzyılın sonuna kadar her yıl insanlığın ortalama saldığı karbondioksitin yüzde 20’si kadar fazla karbondioksit salacaklar. Bu da iklim değişikliğini yüzde 20 artıracak demektir” diye konuştu.
Buzulların erimesiyle yükselecek suların dünya iktisadı için yaklaşık olarak 120 bin trilyon masrafı beraberinde getireceğini vurgulayan Prof. Dr. Kurnaz, dünya nüfusunun yaşadığı yerlerin yarısından fazlasının sular altında kalabileceğini söyledi.
OKYANUS SULARI ASİT ÇÖZELTİSİ HALİNE GELİYOR
Sürdürülebilirlik Uzmanı ve Etraf Mühendisi Serkan Soyuer ise buzulların erimesiyle ilgili olarak “asidite artışı” uyarısı yaptı. Soyuer, yükselen sıcaklıkların ki buzulların ve buz katmanlarının erimesine, okyanuslara daha fazla su eklenmesine ve münasebetiyle okyanus düzeyinin yükselmesine neden olduğunu hatırlatarak şunları söyledi:
“Okyanuslar, global ısınmadan kaynaklanan ekstra ısının yüzde 90’ını emer. Bu nedenle su ısıdan kaynaklı genleşerek okyanusların daha fazla yer kaplamasına neden olur. Deniz düzeylerindeki yükselmeler devam ettiği için kıyı kentleri sel riski altındadır. Asıl değerlisi bu değişimlerin okyanus asiditesinin artışına da neden olması.”
Soyuer’in deyişiyle “iklim değişikliğinin makus ikizi” olarak isimlendirilen okyanus asiditesi artışı, atmosferdeki karbondioksitin okyanus tarafından emilmesi sonucu meydana geliyor ve su altı hayatını ve ona bağlı yaşayan birçok çeşidi tehdit ediyor.
Kısaca açıklamak gerekirse, dünyadaki okyanus sularının pH kıymeti şu an 8.1 civarında yani bazik. Okyanuslar havadaki karbondioksiti emdikçe, pH düzeyi düşüyor ve sular daha asidik bir hale geliyor.
Bu da bilhassa deniz suyundaki kalsiyum ve karbonat üzere unsurları sentezleyerek sert kabuklarını ve iskeletlerini oluşturan istiridye, mercan üzere okyanus tiplerinin tehdit eden bir durum. Asitli sularda bu canlıların iskeletleri ve kabukları erimeye başlıyor.
pH ölçeği logaritmik olduğundan, pH bedelindeki 0.1 ünitelik azalma (yani kıymetin 8.1’den 8.0’a inmesi) suların yüzde 30 daha asitli olması manasına geliyor. Balıkların avcıları fark etme hüneri üzere hayatta kalma özelliklerini de etkileyen su pH’ı, okyanuslardaki besin zincirini de tehlikeye sokuyor.
