3. Yığma ve Kerpiç Yapı Sistemleri;
Çimento veya çamur esaslı bir bağlayıcı malzeme ile delikli tuğla, dolu tuğla, harman tuğlası, dolu ve boş briket, gaz beton veya taş kullanılarak taşıyıcı sistem görevini gören duvarların oluşturulduğu binalardır.
Daha çok Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, geçmişten günümüze kadar gelen bir yapı çeşidi olan Yığma ve Kerpiç Yapılar, yapı malzemesi olarak çamur haline gelen toprağa saman katılarak kalıplara dökülüp kuruduktan sonra duvar yapımında kullanılan Kerpiç, hazır fabrikasyon olarak imal edilen Tuğla, Briket, Yu-tang ve kolay işlenebilme özelliğine sahip yontulabilen Taştan imal edilir.
Şekil 1.1 Yığma Bina
Yığma ve kerpiç yapıların çeşitleri olarak; kullanılan malzeme ve yapı tekniğine göre değişiklik gösterir. Bunlardan, taş, kerpiç ve tuğla yığma yapılar en yaygın olanlarıdır.
Basit şekilde yapılan yığma ve kerpiç yapıların yapımı, 2018 yılından itibaren yasaklanmıştır. Bu tarih itibariyle yasaklanmış olan bu binaların inşasında yapım malzemelerinin çok kolay tedarik edilmeleri, fazla maliyetli olmamaları, özellikli işçilik istememesi ve çabuk inşa edilmelerinden dolayı halen kırsal alanda inşa ve kullanım alanı bulmaktadır.
Yapı inşa sürecinde birleştirme malzemesi olarak kullanılan harç ise genellikle çamur veya çimentodur.
Şekil 1.2 Kerpiç binalar
Günümüze kadar gelen geleneksel yapılarda Horasan Harcı (Yumurta akı karışımı harç) denen çok güçlü bir karışıma sahip olan harçlarda kullanılmaktadır. Bu tür yapılar taşlarında birbirini sıkıştırması veya kilitleme yöntemiyle yapıldığında çok uzun ömürlü yaşam ve ticari alanlar, köprü, han, ibadethane vb. yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yığma ve Kerpiç Yapılar dik ve yanal tüm yükleri duvarlar aracılığıyla temele aktaran bir yapı sistemidir. Yani bu yapı tekniğinde kolon bulunmaz fakat kiriş yerine tavanda belirli ölçülerde biçilen ahşap malzemeler kullanılır. Betonarme binalardaki yükü taşıyan kolonların yerine söz konusu bu bilarda, duvarlar kolon vazifesini görür.
Şekil 1.3 Depremde kısmi zarar görmüş kerpiç bina
Yığma ve Kerpiç Yapılar, ses, ısı geçirgenliği az, yangına dayanıklı binalar olmasına karşın, deprem gibi felaketlerde çekme, kayma ve genişleme gibi durumlarda fazla esnek ve dayanıklı olmadığından, ani bir sarsılmada bile yıkılma veya çökme gibi olumsuz durumlarla karşı karşıya kalabilir.
Bu tür yapılar yıkıldığında tavan tamamen tabanla birleşir. Yani bu tür binalar ahşap, betonarme ve çelik yapılara göre iskeletli olmadığından yıkılma esnasında enkaz içerisinde en az boşluk kalan binalardır. Bu yüzden bir deprem esnasında eğer bir eşyanın yanında korunmazsanız hayatta kalma şansınız çok az olacaktır.
Tamamen yıkılan yığma ve kerpiç binalarda kurtarma faaliyetlerinde ise daha çok kazma, kürek, manivela, vb. gibi basit kurtarma ekipmanları ile yapılır.
Projelendirilmiş yani mühendislik hizmeti almış ve güçlendirilerek yapılan az katlı yığma yapılar depreme dayanıklı bina olabilir.
Şekil 1.4 Güçlendirilerek yapılan yığma bina
Kısacası; deprem gibi yıkıcı etkisi olan afetlerde en çok can kaybının olduğu dayanıksız binalar; iyi mühendislik ve işçilik hizmeti alamayan kerpiç ve yığma binalardır.
Gelecek hafta, ‘Müdahale Bakımından Binaların Yıkılma Şekilleri’ inceleyeceğiz.
Not: Yazılarımızın tamamını veya bir kısmını sahiplik göstererek yayınlayabilirsiniz.